Öncelikle size ufak bir soru sormak istiyorum: Daha önce hiç Aikido’yu duymuş muydunuz?
Aikido, diğer savaş sanatlarının aksine bir savunma sanatıdır. Aikido’nun önceliği çarpışma başlatıp saldırıya geçmek değildir, aksine gelen darbeler ile uzlaşmak ve onlarla uyum sağlamaktır.
Yıllar önce bir kitapta Aikido’da ustalaşmış birine ne kadar sert vurmaya çalışırsak o kadar sert bir biçimde geri püskürtüleceğimizi okumuştum ve böylesine bir savunmaya hayran kalmıştım. Özellikle sarsıcı bir pandemiden geçtiğimiz bu günlerde bu bilgi kendime şu soruyu sormama neden oldu: “Peki ya hayattan gelen darbelere karşı ayakta kalabilmek için yapabileceğimiz bir şey var mı?”
Cevap neyse ki fazla uzaklarda değildi. Çünkü her şey “psikolojik rezilyans (dayanıklılık)” kavramında gizli.
Hayat, hepimiz için iniş çıkışlı bir yolculuk ve bu yolculukta kaybolmamamızı sağlayan bir yol haritası ne yazık ki hiçbirimizde yok. Günlük yaşam mücadeleleri, uzun süreli etkileriyle hayatlarımızda yer edinen travmalar, sevdiklerimizi kaybetmek, hayatlarımızı bir saniyede değiştirebilecek kazalar veya hastalıklar... Bu deneyimler her birimizi farklı farklı etkiliyor. Yaşamın belirsizliği karşısında hepimiz kendimize has tepkiler veriyor ve bazen de kendimize has duygular hissediyoruz. Fakat bazılarımız tüm bu olumsuzlukların daha çabuk üstesinden geliyor, dolayısıyla da daha hızlı ayağa kalkıyor. Hatta bazılarımız tüm bu hayat değiştiren olaylara daha çabuk uyum sağlayabiliyor.
Psikolojik Rezilyans (Dayanıklılık) Nedir?
Psikolojik rezilyans; travma, trajedi, tehditler, finansal sorunlar, aile ve ilişki sorunları, ciddi sağlık sorunları veya iş hayatında maruz kaldığımız problemler gibi önemli stres kaynakları ile etkili bir biçimde baş edebilme ve tüm bu olumsuz durumlara karşı uyum sağlayabilme sürecidir. Rezilyans, bu zor deneyimlerden çıkarak “eski halimize dönebilmeyi” içerdiği kadar, derin bir kişisel gelişimi de içerebilir.
Yaşanan olumsuz olaylar tüm yaşamınızı belirlemek zorunda değil. Hayatınızın kontrol edebileceğiniz, değiştirebileceğiniz ve bu değişimin içinde kendinizi geliştirebileceğiniz birçok yönü vardır. İşte psikolojik dayanıklılığın hayatımıza katkısı budur. Psikolojik açıdan daha dirençli olmak, yalnızca zor koşulların üstesinden gelmenize yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda yol boyunca büyümenizi ve hatta hayatınızı iyileştirmenizi de sağlar.
Psikolojik rezilyans sayesinde dirençli olmak, kişinin bir daha asla zorluk veya sıkıntı yaşamayacağı anlamına gelmez. Yaşamlarında büyük sıkıntı veya travma yaşayan insanlar genellikle göz ardı edilemeyecek miktarda acı ve stres yaşarlar. Aslında dirençli olmaya giden yol muhtemelen büyük bir duygusal sıkıntıdan geçecektir. Birtakım faktörler bazı bireyleri diğerlerinden daha dirençli hale getirebilirken, psikolojik rezilyans (yani dayanıklılık) yalnızca bazı insanların sahip olduğu bir kişilik özelliği değildir. Aksine psikolojik rezilyans, herkesin öğrenebileceği ve geliştirebileceği davranışları, düşünceleri ve eylemleri içerir. Tıpkı kas geliştirmek gibi psikolojik dayanıklılığımızı arttırmak da zaman ve bolca pratik gerektirir.
Psikolojik dayanıklılığımızı güçlendirmek için neler yapabiliriz?
1. İnsanlarla kurduğunuz bağlara öncelik verin.
Empati kurabilen ve anlayışlı insanlarla bağlantı kurmak size zorlukların ortasında yalnız olmadığınızı hatırlatabilir. Hayatınızda duygularınızı anlayan, psikolojik rezilyans becerinizin güçlenmesine katkı sağlayacak, güvenilir ve şefkatli bireylere yer verin.
2. Sağlıklı bir yaşam için doğru alışkanlıklar geliştirin.
Vücudunuza iyi bakın. Öz bakım, mental sağlık ve psikolojik rezilyans geliştirmek için son derece önemlidir. Bunun nedeni, stresin duygusal olduğu kadar fiziksel de olmasıdır. Doğru beslenme, bol uyku, yeterli miktarda sıvı tüketimi ve düzenli egzersiz gibi olumlu alışkanlıklar edinmek, vücudun strese uyum sağlamasına katkıda bulunur. Günlük tutmak, yoga ve meditasyon yapmak veya dua etmek gibi manevi uygulamalar da insanların bağlar kurmasına ve umutlarını geri kazanmasına yardımcı olabilir, bu da onları direnç gerektiren durumlarla başa çıkmaya hazırlayabilir. Hissettiğimiz acıyı alkol veya diğer maddelerle maskelemek kolay gibi görülebilir ancak bu derin bir yaranın üzerine yara bandı yapıştırmak gibidir. Bunun yerine, stres hissini tamamen ortadan kaldırmaya çalışmak yerine, stresi yönetmek için vücudunuza kaynak vermeye odaklanın.
3. Kendinize anlamlı bir amaç bulun.
Yardım kuruluşlarına katılıp gönüllü olarak çalışmak bireylere amaç duygusu kazandırabilir. Ayrıca bu tarz gönüllü faaliyetler, öz değerinizi geliştirmenize, diğer insanlarla bağlantı kurmanıza ve psikolojik rezilyansınızı arttırmanıza yardımcı olabilir. Zor zamanlarda duygularımızla yüzleşmek faydalıdır ancak kendimize “bu sorunumla ilgili ne yapabilirim?" diye sorarak içe yönelmemiz de önemlidir. Eğer problemleriniz üstesinden gelinemeyecek kadar büyük görünüyorsa, onları yönetilebilir parçalara ayırın. Bazı gerçekçi hedefler oluşturun ve başarmak istediğiniz şeylere doğru ilerlemenizi sağlayan adımları küçük dahi olsa atın. Başaramayacakmışsınız gibi görünen hedeflere takılı kalmak yerine kendinize şunu sorun: “Şu an hedefime doğru yol almamı sağlayabilecek hangi adımları atabilirim?”
4. Olumlu düşüncelere kulak verin.
Nasıl hissettiğiniz ve ne düşündüğünüz engellerle karşılaştığınızda ne kadar dirençli olacağınızı önemli ölçüde etkiler. Çok stresli bir olayı değiştiremeyebilirsiniz, ancak onu nasıl yorumlayacağınızı ve ona nasıl tepki vereceğinizi değiştirebilirsiniz. Değişimin, hayatın bir parçası olduğunu kabul etmek psikolojik rezilyansınızın gelişmesine katkı sağlar. Dolayısıyla da değiştirilemeyecek koşulları kabul etmek, değiştirebileceğiniz koşullara odaklanmanıza yardımcı olabilir. Geçmişte sıkıntılı zamanlarla nasıl başa çıktığınızın farkında olmak güncel sorunlarla nasıl etkili bir şekilde başa çıkabileceğiniz hakkında fikir verebilir. Kendinize nelerden güç bulabildiğinizi hatırlatın ve bu deneyimlerden ne öğrendiğinizi kendinize sorun.
5. Gerektiğinde yardım isteyin.
İhtiyaç duyduğunuzda yardım almak, dayanıklılığınızı arttırmak için çok önemlidir. Ruh sağlığı çalışanları ve özellikle de psikologlar, insanlara ilerlemek için uygun bir strateji geliştirmelerine yardımcı olabilir. Eğer psikolojik rezilyansınız henüz istediğiniz düzeyde değilse profesyonel yardım almak yarar sağlayabilir.
Bu yolculukta yalnız olmadığınızı unutmayın. Yaşamın belirsizliği ve önümüze getirdiği sorunlar sebebiyle zaman zaman yolunuzdan uzaklaşmış gibi hissedebilirsiniz fakat böyle zamanlarda atacağınız doğru adımlar darbelere rağmen ayakta kalmanıza yardımcı olabilir. Tıpkı bir aikido ustası gibi.
Yazının teorik kısımları için kaynak: https://www.apa.org/
Uzman Klinik Psikolog Elif Başçelik
