Travma Nedir?
Travma, kişide gerçek bir ölüm, ağır yaralanma, kendisinin veya bir başkasının fiziksel anlamda tehdit yaşaması, ölüm tehdidi ya da yakınının beklenmedik kaybı-şiddete maruz kaldığının öğrenilmesi gibi yaşantılardır.
∴ Çoğunlukla ‘kayıp’ duygusu ön planda olmaktadır.
Travma iki çeşitte görülebilir.
1. Beklenmedik, şiddetli, sürekli travmalar (fiziksel saldırı, doğal afetler, savaş, cinayet, tecavüz vb.)
2. Beklenen, tekrarlayan, bilinen, uzun süreli travmalar (uzun süreli fiziksel veya cinsel istismar, işkence vb.)
Travmatik Olaylara Verilen Normal Tepkiler Nelerdir?
Zorlayıcı ya da travmatik bir yaşantıya maruz kalan herkes strese yönelik tepki verir. Bu tepkiler anormal bir olaya verilen normal tepkilerdir.
• Duygusal tepkiler; insanlar travmatik olaylar sonrasında bazı yoğun duygular deneyimleyebilirler. Bu duygular kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. Genelde en çok karşılaşılan duygular öfke, üzüntü, korku, kaygı olabilir. Buna ek olarak kişiler utanç, suçluluk, çaresizlik ve ümitsizlik gibi duygular yaşayabilirler.
• Fiziksel belirtiler; kişi bedeninde bazı stres tepkileri hissedebilmektedir. Bu tepkiler genelde kaslarda gerginlik, kalp çarpıntısı, yorgunluk, uykuya dalmada güçlük, mide bulantısı ve terleme gibi kendini gösterebilmektedir.
• Bilişsel belirtiler; bazı bireyler dalgınlıktan, odaklanamamaktan ve unutkanlıktan yakınabilirler. Bunlar görülmesi muhtemel bilişsel problemlerdendir.
• Davranışsal belirtiler; kişiler daha önce olduğundan farklı davranabilmektedir. Örneğin: daha ani davranışlar, çabuk tepki verme ve öfke patlamaları yaşanabilmektedir.
• Kişilerarası belirtiler; bireyler sosyal hayatlarında sorunlar yaşayabilmektedir. Daha çok yalnız kalmayı isteyebilir, içe çekilebilir, insanlardan uzaklaşabilmektedirler.
∴ Kimi durumlarda ilişkilerde güvensizlik söz konusu olabilmektedir.
Bireylerin travma yaşantılarının ardından bu tepkileri vermesi normaldir. Kişinin zamanla uyum sağlaması beklenir. Kişi olaya rağmen hayata devam edebildiğini ve bu durum ile başa çıkabildiğini gördükçe umudu artar.
∴ Kişinin etrafındakilerinin sosyal desteği çok önemlidir.
Bazı bireylerin bu süreçte kendine güvenleri artar; bu durumu fırsat olarak değerlendirirler ve yeni sorun çözme becerileri öğrenirler.
Tepkiler Ne Zaman Sorun Teşkil Eder?
Eğer travmatik yaşantının üzerinden üç ay gibi bir süre geçmişse ve stres tepkileri bir ay boyunca sürekli olarak devam ediyorsa bu durumda dikkat edilmelidir.
∴ Birey iş, okul, arkadaşlık, evlilik ve özel ilişkilerinde bozulmalar yaşıyorsa yardım almalıdır.
Uzamış stres tepkilerinde Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu olarak iki farklı görünüm söz konusudur.
Akut Stres Bozukluğu Nedir?
Bireyler olayları tekrar tekrar yaşıyormuş gibi hissederler, istemeseler de olayı sıklıkla hatırlarlar.
Akut stres bozukluğu kişide çaresizlik, korku, tedirginlik gibi duygulara sebep olurken ek olarak zevk alamama, ilgi azlığı, halsizlik, içe çekilme gibi duygular eşlik edebilir.
∴ Bireyler kendine yönelik suçluluk hisleri taşıyabilir ya da çevresini bu olaydan dolayı suçlayabilir.
Bazı kişilerde;
• Bedenleri ile ilgili uğraşlar,
• Hasta olma ile ilgili kaygılar,
• Gelecek kaygıları,
• Aşağılanmıştık hisleri,
• Gelecek ile ilgili umut kaybı,
• Uyku ile ilgili güçlükler,
• Uykuya dalmakta zorlanma veya sık sık uyanma, kâbuslar görülebilmektedir.
• İştah problemleri,
• Ağlama atakları, öfke patlamaları,
• Uyuşukluk, dalgınlık, tepkisizlik,
• Bazı durumlarda kişide kendine, bedeninin bir kısmına ya da bütününe karşı yabancılaşma hissi,
• Dünyayı gerçekçi dışı gibi algılayabilme,
• Olayın tamamını ya da bir bölümünü hatırlayamama görülebilmektedir.
∴ Bazı kişiler olayla ilgili hatırlatıcılardan, olay yerinden ve kişilerden uzak durmaya çalışabilirler.
« Yukarıda bahsedilen belirtiler Akut Stres Bozukluğu en az 2 gün, en fazla 4 hafta sürer ve travmatik olaydan sonraki 4 hafta içinde ortaya çıkar. »
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Travma yaratan olayın ardından kişide ortaya çıkan olayın yeniden yaşanması, kaçınma ve tepki düzeyinde azalma ve aşırı uyarılma belirtilerine yol açan bir ‘anksiyete’ bozukluğudur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
• Travmatik bir olaya karşı aşırı korku, çaresizlik, dehşet duyguları,
• Olay hakkında yineleyen rüyalar,
• Olay tekrardan yaşanıyormuş gibi hissetme,
• Elinde olmadan olaya ilişkin anıları hatırlama veya hatırlayamama,
• Olayı hatırlatan detaylarla karşılaşma üzerine fizyolojik tepki gösterme ve yoğun bir sıkıntı hissetme,
• Mide bulantısı, yorgunluk, kalp çarpıntısı, göğüs ağrısı, titreme, baş dönmesi, baş ağrıları gibi bedensel tepkiler,
• Olayı hatırlatan eylem, kişi ya da yerlerden kaçınma,
• Tramvaya eşlik eden düşünce, duygu ya da konuşmalardan kaçınma,
• İnsanlardan ve önemli etkinliklerden uzaklaşma,
• Bir geleceği kalmadığı gibi düşünceler,
• Uykuya dalamama,
• Öfke patlamaları,
• İrkilme,
• Aşırı uyanıklık,
• Odaklanma problemleri, dikkatsizlik, unutkanlık gözlenebilmektedir.
∴ Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri üç grupta incelenebilir: aşırı tetikte olma hali, travmatik yaşantı ile ilgili anıların rahatsız edici bir şekilde akla gelmesi ve travmayı hatırlatan durumlardan kaçınmak.
« Travma sonrası stres bozukluğu akut stres bozukluğundan farklı olarak 1 aydan daha uzun sürmektedir. »
∴ Bunlara ek olarak hastalar iş, okul, arkadaş, aile gibi alanlarda sorunlar yaşayabilmekte ve işlevlerini yerine getiremeyebilirler.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu’nun Tedavisi Nasıldır?
Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Tedavisi ilaç ve psikoterapi olarak iki grupta incelenebilmektedir.
İlaç tedavisi: Semptomlara göre bazı ilaç grupları kişide etkili olabilmektedir.
Psikoterapi: Travma sonrası stres bozukluğu ile ilgili olarak çeşitli psikoterapi yaklaşımları bulunmaktadır. Terapiler bireysel yürütülebileceği gibi grup şeklinde de gerçekleştirilebilmektedir.
***Bilişsel Davranışçı Terapi
***EMDR TSSB’de etkili olan terapilerdendir.
Uzman Klinik Psikolog Kübra Cora
