Yeme bozuklukları; yeme davranışının ve yemekle ilgili düşüncelerin bireye ciddi boyutlarda rahatsızlık vermesiyle ortaya çıkar. Diyet, yeme bozukluklarının gelişimine yol açan uyarıcılardan biridir.
Bu yazımızda nelerden bahsedeceğiz:
1. Yeme Bozuklukları Nedir?
2. Yeme Bozukluklarına Neden Olan Risk Faktörleri
3. Yeme Bozuklukları Türleri
4. Anoreksiya Nervosa Nedir?
5. Bulimia Nervosa Nedir?
6. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu Nedir?
7. Yeme Bozukluklarının Tedavisi
Kişinin yiyeceklere, kiloya ve görünüşe aşırı derecede takıntılı olma durumu; sağlığını, ilişkilerini ve günlük aktivitelerini ters yönde etkileyecek duruma gelebilmektedir.
Yeme Bozuklukları, sadece yeme davranışı ve ağırlık ile ilişkili değildir. Bedensel belirtiler ön planda gibi görünse de ciddi psikiyatrik sorunlar ile birlikte ilerler.
⇒ Yeme Bozukluğu, içsel yaşanan karmaşaya dışsal bir çözüm getirmektir.
Yeme Bozukluklarının oluş nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Etiyolojide biyolojik ve psikososyal nedenlerin birlikte rol oynadığı tahmin edilmektedir.
⇒ Yeme Bozukluklarının altında yatan sebepler; düşük benlik saygısı, depresyon, kontrol kaybı duygusu, değersizlik, kimlik karmaşaları, aile içi iletişimde problemler ile ilişkilendirilmektedir. Yeme Bozukluğu genel olarak genç kadınları etkiliyor gibi görünse de her yaşta ve her cinsiyette kişinin yeme bozukluğu olabilir.
Yeme Bozuklukları Akademisi (AED: Academy for Eating Disorderse)’ne göre Amerika’da 10 milyon kadın ve 1 milyon erkek bireyin yeme bozukluğunun olduğu tahmin edilmektedir.
Erkeklerde görülen yeme bozuklukları, tahminlerin aksine son 10 yılda iki katına çıkmıştır. Yeme Bozuklukları, önemli fiziksel sağlık problemlerine yol açmanın yanı sıra, yüksek morbidite ile birlikte artmış ölüm riski taşıyan psikiyatrik bozukluklardır.
Yeme Bozukluğuna Neden Olan Risk Faktörleri;
1. Bireysel Risk Faktörleri
o Erken olgunlaşma,
o Kilolu olmak,
o Flörte başlama, (kendini beğendirme isteği)
o Kilolu olma endişesi,
o Düşük benlik saygısı,
o Mükemmelliyetçilik,
o Depresyondur.
2. Ailesel Risk Faktörleri
o Ailede şişman bireylerin bulunması,
o Fiziksel veya cinsel istirmar,
o Aşırı korumacı ebeveynler,
o Psikolojik hastalık varlığı,
o Çatışma,
o Aşırı dominant ebeveyler’dir.
3. Sosyokültürel Risk Faktörleri
o Alay konusu olma,
o Grup içinde zayıf olma idealistliği,
o Toplumsal güzellik dayatmaları,
o Başarı için fiziksel görünümün önemli olduğu düşüncesi,
o Medya etkisi’dir.
Yeme Bozuklukları Türleri;
1. Anoreksiya Nervoza,
2. Bulimia Nervoza,
3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (İlk defa tanımlanan),
ANOREKSİYA NERVOZA (AN)
Anoreksiya Nervoza hastaları genellikle; özgüvenleri düşük, eleştirici ve mükemmeliyetçi insanlardır. Tehlikeli derecede zayıf olmalarına rağmen kendilerini "KİLOLU" hisseder ve aynaya baktıklarında kendilerini istenilen kilonun üzerinde görür. Kilo almaktan ve şişman olmaktan aşırı derecede korkarlar. Hastalığın erken safhalarında yeme davranışları ile ilgili sorunları olduğunu inkâr ederler ancak yemek yeme, yiyecek ve kilo kontrolü onlar için takıntı haline gelmiştir.
Bazı AN hastaları aşırı yeme döngüsüne girer ve sonrasında çok kısıtlı diyet ve aşırı egzersiz yapma, kendini kusturma, fazla miktarda müshil (laksatif) ya da diüretik kullanma davranışında bulunur. Çoğu vakada, yeme bozuklukları ile beraber anksiyete, panik, obsesif-kompülsif bozukluk, alkol ve madde kötüye kullanımı gibi diğer psikiyatrik bozukluklar da tabloya eşlik edebilir.
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
1. Yaşı ve boyuna göre fiziksel sağlığını sağlayabilmesi için olması beklenen kilonun %85’nden az kiloda olma veya büyüme sürecinde beklenen kilonun altında olma,
2. Beklenen kilonun çok altında olmasına rağmen kilo almaktan veya şişman olmaktan aşırı derecede korkma,
3. Vücut ağırlığı ya da yapısı hakkındaki düşünce ve inancında bozukluk, özdeğerlendirmede vücut ağırlığı ya da şeklinden sebepsiz yere etkilenme veya kilosunun çok düşük olmasına rağmen inkâr etme,
Zamanla, vücut açlığa ve beslenme bozukluğuna maruz kaldığından şu belirtiler izlenir:
o Adet görememe,
o Kalsiyum kaybına bağlı kemik erimeleri veya kırıklar,
o Saç ve tırnaklarda kırılmalar,
o Cilt kuruluğu ve cildin sararması,
o Kansızlık, kas dokusunda yıkılmalar, kalp kasında güçsüzlüğe bağlı kalp sorunları,
o Aşırı kabızlık,
o Düşük tansiyon, yavaş nefes alma ve düşük nabız sayısı,
o Vücut ısısında düşme,
o Depresyon, algılama becerisinde düşüş, hareketlerde yavaşlama.
BULiMİA NERVOZA
Sık tekrarlayan yeme nöbetlerinde fazla miktarda besin tüketir. Çoğu zaman şeker, karbonhidrat ve yağ oranları yüksek olan çok miktarda kalorili yiyecekler seçerek, çok hızlı yiyerek, bazen yemeği tatmadan yutabilirler. Yeme nöbetleri esnasında, hastalar kendilerini kontrol dışı hisseder. Nöbetten sonra bu davranışının telafisinde: aç kalma, kendini kusturma, fazla miktarda müshil (laksatif) ya da diüretik kullanma, aşırı egzersiz yapma ya da bu davranışların hepsini bir arada gösterme takip eder. İğrenme ya da utanma duygusu sebebiyle genelde bulimik davranışlarını gizlice yapar.
Hastanın her yemekten sonra kusması tıbbi sorunları da beraberinde getirir.
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
1. 2 saatlik bir zaman diliminde normalden çok fazla miktarda yiyecek tüketme, yeme atağı sırasında kontrol kaybı hissinin beraber tekrarlaması
2. Kilo alımını önlemek için telafi edici davranışların (kusma gibi) haftada 1 kere uygulanması,
3. Öz değerlendirmede vücut ağırlığı ya da şeklinden sebepsiz yere etkilenme,
4. Anoreksiya Nervoza’daki yeme atağından farklı olma.
Hastalığın vücuttaki belirtileri ise şunlardır;
o Kronik şekilde kızarmış ve yaralı boğaz,
o Boyundaki tükürük bezleri ve çene altındaki bezlerin şişmesi,
o Yanakların ve yüzün şişmesi ve adeta "sincap" gibi bir görüntü oluşması,
o Mide asitleri temasından dolayı diş minelerinin erimesi ve dişlerin çürümesi,
o Devamlı kusma sebebiyle mide kapağının bozulması ve reflü,
o Müshil kullanımı sebebiyle bağırsak tahrişi ve sorunları,
o İdrar sökücü ilaçlar sebebiyle böbrek hastalıkları,
o Sıvı kaybına bağlı sorunlar.
TIKINIRCASINA YEME BOZUKLUĞU
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan hasta yemek yerken kontrolünü kaybeder. BN hastalığından farklı olarak yeme davranışının telafisini (kusma, egzersiz yapma, aç kalma gibi) yapmaz. Aynı zamanda fazla yemenin yol açtığı suçluluk, utanç ve sıkıntı tekrar aynı yeme döngüsünü yaşamalarına neden olur. Sonuç olarak bu hastaların kilosu genelde normalin biraz üstü ya da normalden çok fazladır. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan obez hastalar, özellikle kalp-damar hastalıkları ve yüksek tansiyon riski taşır.
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
Tıkınırcasına yeme atakları geçirmek ve bu sırada aşağıdakilerinde beraber tekrarlaması:
o Benzer koşullar altında ve zaman diliminde herhangi bir bireyin yiyebileceğinden çok daha fazla miktarda yiyeceği, kısa bir sürede (örneğin 2 saatte bir) yeme,
o Atak sırasında kontrol kaybı hissi (örneğin yemeyi veya ne kadar yediğini durduramama),
Tıkınırcasına yeme atakları aşağıdakilerden en az 3 tanesini kapsamalıdır:
o Normalden çok daha hızlı yeme,
o Rahatsız edici derecede doymuş hissedene kadar yeme,
o Fiziksel olarak aç hissetmemeye rağmen aşırı miktarda yeme,
o Yediklerinin miktarının görülmesinden utanma ve bu yüzden yalnız yeme,
o Yeme sonrası depresif ya da suçlu hissetme,
Tıkınırcasına yeme ataklarının 3 ay boyunca en az haftada 1 olması,
Tıkınırcasına yeme atağının sonrasında telafi edici davranışlarda (kusma, laksatif kullanma, lavman gibi) bulunma.
YEME BOZUKLUKLARI TEDAVİSİNDE
Yeme Bozuklukları, ruhsal ve fiziksel sağlığın arasındaki ayrılmaz bağı göstermektedir. Fiziksel sağlığın sürekli olabilmesi için ruhsal durumun da düzeltilmesi gerekir, aynı durum tersi için de geçerlidir. Bu yüzden Anoreksiya Nervoza hastalarını tedavi etmenin ilk adımı kilonun sağlıklı bir düzeye getirilmesi; Bulimia Nervoza hastalarında ise ilk adım yeme ve kusma nöbetlerinin engellenmesidir. Ancak bu tedavide yol alabilmek için öncelikle kişinin hasta olmasına sebep olan veya hastalığını kötüleştiren, altta yatan duygusal sorunları çözmek gerekir.
Yeme bozuklukları olan kişilerin, hastalıklarını tetikleyen düşünceler, duygular ve davranışlar hakkında bilgi edinmesi ve anlaması için mutlaka psikoterapi gereklidir. Aynı zamanda, psikoterapi ile beraber bazı ilaçların kullanımının ve beslenme danışmanlığının bu hastalığın tedavisinde etkinliği gösterilmiştir.
Yeme Bozukluklarının tedavisinde; Genel Tıbbi Bakım, Beslenme Danışmanlığı, Psikiyatrik Tedavi ve Psikoterapi Desteği Programlarının beraber yürütülmesi gerekmektedir.
Uzman Klinik Psikolog Kübra Cora
