Sosyal bir durumda gergin veya rahatsız olma hissini hepimiz biliyoruz. Belki de çoğumuz yeni biriyle tanışırken ya da büyük bir sunum yapmadan önce yüksek heyecan yaşamışızdır. Topluluk önünde konuşmak veya bir oda dolusu yabancıya sunum yapmak herkes için stresli olabilir, ancak çoğu insan bunu aşabilmektedir.
Bazı durumlarda utangaçlık veya rahatsızlık hissi, özellikle çocuklarda mutlaka sosyal kaygı bozukluğunun belirtileri değildir. Sosyal ortamlardaki rahatlık seviyeleri, kişilik özelliklerine ve yaşam deneyimlerine bağlı olarak değişir. Bazı insanlar doğal olarak çekingen ve bazıları daha dışa dönüktür.
Sosyal anksiyete bozukluğu olan insanlar, kendi yaptıkları veya yapacakları eylemlerden dolayı utanç verici bir duruma düşmekten veya başkaları tarafından yargılanmaktan sürekli, yoğun ve kronik bir şekilde korkmaktadırlar.
Sosyal anksiyete bozukluğu olanlar bu korku ve kaygıları farklı şekillerde deneyimleyebilir.
Sosyal anksiyete bozukluğu olan kişilerin sorun yaşama eğiliminde olduğu bazı durumlar şunlardır:
• Yabancılarla konuşmak
• Topluluk önünde konuşmak
• İlgi odağı olunabilecek durumlar
• Flört etmek
• Göz teması kurmak
• Kalabalık bir odaya veya sınıfa sonradan girmek
• Umumi tuvaletleri kullanmak
• Bir partiye gitmek
• Başkalarının önünde yemek yemek
• Okula ya da işe gitmek
• Bir konuşma veya sohbet başlatmak
Bu durumlardan bazılarının sorun yaratıp yaratmaması kişiden kişiye değişmektedir. Örneğin, kişi için bir konuşma yapmak kolay olabilir, ancak bir partiye gitmek kâbus gibi gelebilir ya da bire bir görüşmelerde harika olabilir, ancak kalabalık bir sınıfa sonradan girmek kişi için oldukça zorlayıcı gelebilir.
Sosyal fobiniz varsa ve hayatınızı sınırlamakta veya sizi sürekli olarak strese sokmakta ise bunun nedenini öğrenmek tedavi etmenin ilk adımıdır.
Sosyal Fobi Kimlerde Görülür?
Yapılan araştırmalara göre Türkiye'de sosyal fobinin görülme oranı, %3-13 arasındadır ve en sık görülen psikiyatrik hastalıklardan biridir. Kadınların sosyal fobiden muzdarip olma olasılığı erkeklerden% 60 daha fazladır.
Sosyal Fobiniz Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
1. İlgilendiğiniz hobilerinizi, başkalarından utandığınız için yapmıyorsunuz.
Örneğin dans kurslarına gitmek istiyorsunuz ancak kursta garip görünmekten korkuyorsunuz. Şimdiden kurstaki insanların bakışlarını düşünerek vazgeçiyorsunuz.
2. Kimsenin sizinle arkadaş olmasını beklemiyorsunuz.
Yeni ortamlara girmek korkutucudur. Herkes yan yana otururken uzakta kalan tek kişinin siz olacağını düşünüyorsunuz.
3. Flört etmek için uygun olmadığınızu düşüyorsunuz.
Uzun süreli, hatta kısa süreli bir ilişki isteyebilirsiniz, ancak şu anda flört etmenin sizin için doğru seçim olmadığına dair nedenlerin bir listesine sahipsiniz.
4. İş arkadaşlarınızın veya sınıf arkadaşlarınızın size gizlice baktığını düşünüyorsunuz.
Size göre hepsi birbiriyle iyi geçiniyor. Ancak onlarla birlikte zaman geçirdiğinizde sizinle anlaşamadıklarını düşünüyorsunuz. Molalarda veya ortak alanlarda onlarla zaman geçirmekten kaçınıyorsunuz.
5. Rumuz bir hesapla konuşmak sizi daha rahat hissettiriyor.
Herhangi çevrimiçi bir platformda adınızı göstermekten rahatsızlık yaşıyor olabilirsiniz. Gizli bir isimle bir şeyler paylaştığınızda zaman daha rahat oluyor ve insanların sizi yargıladığını düşünüyorsunuz.
7. Büyürken sürekli başkalarının yargılarından korkarak büyüdünüz.
Sosyal kaygı kalıtsal olabildiği gibi bunu başkalarından da öğrenebilirsiniz. Ebeveynleriniz de sosyal olarak endişeliyse, sosyal durumlardan korkmanın normal olduğunu ve endişelenmenize gerek olmadığını düşünerek büyüdünüz.
8. Bazen kendinize daha fazla güvenebilseydiniz hayatınızın nasıl olacağını merak ediyorsunuz.
Sosyal kaygısı olan insanlar genellikle hayatlarında hapsolmuş hissederler. Onlara göre diğer insanlar son derece kaygısız görünür. Bu durum üzüntü, umutsuzluk ve hatta depresyon duygularına yol açabilir.
Sosyal Fobinin Nedenleri Nelerdir?
1. Geçmiş Deneyimler veya Yaşantılar (ebeveynlik tarzının etkisi, travma vb.)
2. Olumsuz İnançlar veya Uyumsuz Davranışlar
3. Davranışsal Olarak Engellenmiş Mizaç ve Güvensiz Bağlanma Stili
4. Genetik (sosyal kaygıya ailenizde görülüyorsa sizlerde de görülme olasılığı daha yüksektir)
5. Nörolojik (beynin anksiyete ile ilgili belirli bölümlerinde aşırı aktivite)
6. Teknolojinin Etkisi (insanlar yüz yüze görüşmek ve birbirlerine zaman ayırmak için daha az zaman harcıyorlar)
7. Fiziksel Tetikleyiciler (insanları sosyal olarak endişeli hissettiren veya sosyal anksiyete bozukluğunun belirtilerini tetikleyen durumlar ve olaylar)
Sosyal anksiyete bozukluğunun fiziksel semptomları şunlardır:
• Kızarma,
• Terleme,
• Titreme,
• Nabzın hızlı atması,
• "Zihnin boşalması" hissi,
• Mide bulantısı veya midede rahatsızlık hissi
• Sert, katı bir vücut duruşu,
• Zayıf göz teması,
• Çok sessiz konuşma veya konuşma güçlüğü çekme
Bu görünür semptomlar diğerleri tarafından onaylanmama korkusunu artırdığı için, bu semptomları yaşamaktan dolayı endişe duyulur ve buna bağlı olarak bir kısır döngü oluşmaktadır: Sosyal anksiyete bozukluğu olan insanlar bu semptomları deneyimleme konusunda endişelendikçe, onları geliştirme olasılıkları da artmaktadır.
Tüm bu sosyal durumlardan kaçınma durumu, kişisel ilişkileri de etkiler. Kişide düşük özgüven, sürekli olumsuza odaklanma, eleştiriye aşırı duyarlılık, zayıf sosyal beceriler ve depresyon gibi sorunlara da yol açabilmektedir.
Sosyal anksiyetenin üstesinden gelebilmek için kendiniz neler yapabilirsiniz?
• Kaygınızı daha iyi anlamaya çalışın. Kaygı esnasında aklınızdan geçenleri ve belirli sosyal durumlarda nasıl davrandığınızı düşünerek veya yazarak tanımlamaya çalışmak yardımcı olabilmektedir
• Stresli anlarda nefes egzersizleri gibi bazı gevşeme tekniklerini deneyin
• Sizin için zorlu olan durumları veya görevleri, küçük parçalara ayırın ve her bölümde daha rahat hissetmeye çalışın
• Sadece en kötüsünü varsaymaktansa, insanların söylediklerine odaklanmaya ve gerçekçi olmaya çalışın
Evet, bu zor gelebilir ama kaygı veya korku yaratan şeyden kaçmak bu kaygıyı/korkuyu daha büyük algılamanıza ve her zaman daha fazla kaçınmanıza sebep olur. Bu nedenle kaçmaktansa yüzleşmeye çalışmak başa çıkmanızı kolaylaştıracaktır.
Bu gibi yöntemler, sosyal kaygınızı azaltmaya yardımcı olabilir ve diğer tedavileri denemeden önce bunu yararlı bir ilk adım olarak düşünebilirsiniz.
Sosyal Anksiyete Bozukluğunun Tedavisi
Psikoterapi, sosyal anksiyete bozukluğu olan çoğu insanda semptomları iyileştirir. Terapide, kendinizle ilgili olumsuz düşünceleri nasıl tanıyacağınızı ve değiştireceğinizi öğrenir, sosyal durumlarda güven kazanmanıza yardımcı olacak beceriler geliştirirsiniz.
Bilişsel davranışçı terapi, anksiyete için en etkili psikoterapi türüdür. Maruz kalmaya dayalı bilişsel davranışçı terapide, yavaş yavaş en çok korktuğunuz durumlarla yüzleşmeye çalışırsınız. Bu, başa çıkma becerilerinizi geliştirir ve kaygı uyandıran durumlarla başa çıkma güveni geliştirmenize yardımcı olur.
Sosyal fobinizin sizi istemediğiniz bir hayata hapsetmesine izin vermeyin.
Klinik Psikolog Gülbin İŞSEVER
